Ευρώπη: χτίζοντας μια κοινότητα πολιτισμού

H αρπαγή της Ευρώπης του Τιτσιάνο

Από Καθημερινή, Hμερομηνία δημοσίευσης: 17-12-10

Ευρώπη: χτίζοντας μια κοινότητα πολιτισμού   Tου Jonathan Jones* / The Guardian Το όνειρο της ευρωπαϊκής πολιτικής ένωσης περνάει τις πιο σκοτεινές μέρες του. Οι ευρωσκεπτικιστές λένε πως δικαιώθηκαν και είναι ρεαλιστές – τίποτα όμως δεν είναι λιγότερο πραγματικό από την ψευδαίσθηση ότι οποιοδήποτε ευρωπαϊκό έθνος, λιγότερο απ’ όλα το βρετανικό, μπορεί να διεκδικήσει μιαν εσωστρεφή, μοναχική ιστορία έξω από τη μεγάλη αφήγηση της ηπείρου. Για πάνω από 1.000 χρόνια, η Ευρώπη χτίζει μια κοινή κουλτούρα. Η πρώτη ευρωπαϊκή ένωση αποκάλεσε τον εαυτό της «Χριστιανοσύνη» και από τον 11ο αιώνα δημιούργησε ένα κοινό στυλ τέχνης, αρχιτεκτονικής και φιλοσοφίας που ξεπέρασε τα σύνορα των νεογέννητων κρατών. Η γοτθική αρχιτεκτονική εξακτινώθηκε από την πηγή της στη Γαλλία κι έφτασε παντού. Οι στενόκαρδες ιστορίες της εθνικής πολιτικής μας, που οι ευρωσκεπτικιστές βλέπουν σαν την πραγματική εθνική μας ιστορία, είναι πολύ βαρετές σε σύγκριση με τη ζωντανή ακόμα δόξα της ευρωπαϊκής πολιτιστικής ιστορίας μας. Η επόμενη πολιτιστική επανάσταση της Ευρώπης, η Αναγέννηση, ήταν ακόμα πιο κοσμοπολίτικη. Ευρωπαίοι διανοούμενοι ανακάλυψαν, τον 15ο και τον 16ο αιώνα, την χαμένη κλασική ελληνορωμαϊκή κληρονομιά μας. Η Αναγέννηση απλώθηκε σαν πυρκαγιά σ’ όλη την ήπειρο. Στο Αββαείο του Γουεστμίνστερ, ένας Φλωρεντινός γλύπτης, ο Πιέτρο Τοριτζάνο, έβαλε χρυσά παιδάκια στον τάφο του Ερρίκου του 7ου, ενώ, στην άλλη άκρη της Ευρώπης, ο Ούγγρος βασιλιάς Ματίας Κορβίνους δέχτηκε, σαν δώρο από τη Φλωρεντία, μια προτομή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ενας ταξιδευτής σαν τον Ερασμο μπορούσε να πάει από τη Ρώμη στη Βασιλεία και στο Λονδίνο, και παντού να βρει φίλους που καταλάβαιναν τα αστεία του. Ο πίνακας που τα συνοψίζει όλα είναι το αριστούργημα του Τισιανού, «Η αρπαγή της Ευρώπης» - ένα όραμα του μύθου που έδωσε στην Ευρώπη το όνομά της, ζωγραφισμένο στη Βενετία για τον βασιλιά της Ισπανίας. Η Ε.Ε. δεν καταφέρνει να αντλήσει από τη ζωτικότητα της κοινής ευρωπαϊκής μας ιστορίας. Γιατί δεν αξιοποιούμε περισσότερο την πολιτιστική ενότητα της Ευρώπης; Ισως γιατί το ίδιο το κρασί του Βάκχου που μπορεί να μας ενθουσιάσει για την κοινή μας ταυτότητα είναι επικίνδυνο. Μια εκθείαση των ευρωπαϊκών αισθητικών επιτευγμάτων θα έπρεπε, για λόγους ακριβείας, να περιλάβει και τη μουσουλμανική κληρονομιά, που έχει αλληλεπιδράσει με τις χριστιανικές και κλασικές πηγές της ευρωπαϊκής κουλτούρας από τα πρώιμα μεσαιωνικά χρόνια. Κάτω από τις αιματηρές διχόνοιες του ευρωπαϊκού παρελθόντος, τις συγκρούσεις της Μεταρρύθμισης και την άνοδο του εθνικισμού, η ήπειρος έκτιζε συνεχώς μια μυστική κοινότητα πολιτισμού. Για κάθε διαιρετική πολιτική δύναμη στην ευρωπαϊκή ιστορία υπήρχε μια ενωτική πολιτιστική δύναμη. Ολα τα ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά κινήματα, που σήμερα τα τιμούμε στα μουσεία μας και στις αίθουσες συναυλιών, είναι αυτό ακριβώς, ευρωπαϊκά. Το μπαρόκ και το ροκοκό, οι νεοκλασικές και ρομαντικές εξεγέρσεις, ο ρεαλισμός του 19ου αιώνα και ο μοντερνισμός την αυγή του 20ού – όλα συνέδεσαν καλλιτέχνες και διανοούμενους απ’ όλη την Ευρώπη. Η ιστορία της κοινής ευρωπαϊκής κουλτούρας δεν τελείωσε ούτε με τη μόδα της εθνικής συγκρότησης τον 19ο αιώνα, γιατί και ο εθνικισμός ο ίδιος είναι μια κοινή ευρωπαϊκή ιδέα – η ρομαντική αγάπη για την τοπιογραφική τέχνη και ποίηση απλωνόταν από τη μια πρωτεύουσα στην άλλη με την ίδια ορμή που οι κλασικοί μύθοι μεταφράζονταν σ’ όλη την αναγεννησιακή Ευρώπη. Σήμερα, αυτή η κοινή κουλτούρα μπορεί να βρίσκεται στο κατώφλι του μεγαλύτερου επιτεύγματός της από τον καιρό του Κοπέρνικου, αν ο γιγαντιαίος Επιταχυντής Σωματιδίων του Cern οδηγήσει σε μια μεγαλειώδη ανακάλυψη. Κάποια στιγμή, οι Ευρωπαίοι που πιστεύουν σε μια κοινή ταυτότητα πρέπει να υψώσουν τη φωνή τους και να υποστηρίξουν τον μοναδικό πλούτο και τους ανοιχτούς ορίζοντες της κουλτούρας μας – την «πολλαπλότητα μέσα στην ενότητα». Στη Βρετανία, το Συμβούλιο Τεχνών κάνει καμπάνια για να συγκεντρωθούν χρήματα ώστε να μπορέσει να μείνει στη χώρα ένας πίνακας του Μπρύγκελ. Γιατί; Γιατί είναι κληρονομιά μας. Γιατί είμαστε Ευρωπαίοι. Αν ο ευρωσκεπτικισμός ξεκινούσε αφήνοντας να φύγουν όλοι οι Μπρύγκελ και όλοι οι Τισιανοί, καθιστώντας την Εθνική Πινακοθήκη μας μια αίθουσα με αγγλικά πορτρέτα του 18ου αιώνα, η βλακεία του θα φαινόταν ξεκάθαρα. Δεν είναι ιδεαλισμός να πιστεύεις στην Ευρώπη ούτε είναι μια γραφειοκρατική αφαίρεση. Αν βλέπεις την ιστορία με τα ζωντανά της χρώματα, βλέπεις πόσο βαθιά Ευρωπαίοι είμαστε και πόσο βαθιές είναι οι ρίζες της κοινής μας ταυτότητας. *Ο Τζόναθαν Τζόουνς είναι τεχνοκριτικός στον Guardian.

ΧΡΟΝΟΣ: ΠΑΛΑΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Τι είναι ο χρόνος; Μορφή ύπαρξης της ύλης; Βολική συνθήκη για την κατάταξη των γεγονότων; Προεμπειρική μορφή της εποπτείας; Είναι άναρχος ή έχει κάποια αρχή; Ρέει προς μια κατεύθυνση, από το παρελθόν προς το μέλλον ή η ροή του είναι δυνατόν να αντιστραφεί; Είναι ανεξάρτητος από τον χώρο, ή αποτελεί διάσταση ενός χωροχρονικού συνεχούς; Είναι παγκόσμιος ή τοπικός; Αποτελεί συνεχές, ή ρέει με άλματα;
Στα ερωτήματα αυτά θα επιχειρήσει να απαντήσει ο Ευτύχης Μπιτσάκης, ομότιμος καθηγητής Φιλοσοφίας, στα πλαίσια των εκδηλώσεων της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας, την Πέμπτη 9 Δεκεμβρίου στις 7μμ. στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, Ακαδημίας 50.

Για την έννοια του χρόνου βλέπε το άρθρο μου:
Η κοικωνική διάσταση του χρόνου (Mε αφορμή το Περί χρόνου δοκίμιο του Norbert Elias), περιοδικό ΟΥΤΟΠΙΑ, τ. 75, (2007) http://www.u-topia.gr/issues/75/131