Ο Φύρερ διχάζει τη σημερινή Γερμανία
Η έκθεση «Ο Χίτλερ και οι Γερμανοί» προκαλεί το παγκόσμιο ενδιαφέρον και ουρές επισκεπτών έξω από το Ιστορικό Μουσείο
 |
| Η έκθεση για τη σχέση Γερμανών και Χίτλερ στο Ιστορικό Μουσείο του Βερολίνου, πρωτοφανής σε προσέλευση, έχει διχάσει τη γερμανική και ευρωπαϊκή κοινή γνώμη |
Της Μαριας Pηγούτσου (από την
Καθημερινή, 7/11/2010)
«Είναι ένα θαύμα της εποχής μας ότι με βρήκατε, ότι με βρήκατε ανάμεσα σε τόσα εκατομμύρια! Και ότι κι εγώ σας βρήκα, αυτή είναι η τύχη της Γερμανίας», έλεγε ο Χίτλερ στις 13 Σεπτεμβρίου 1936 μπροστά σε 140.000 μέλη του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος που παραληρούσαν από ενθουσιασμό. Ο Αδόλφος Χίτλερ είχε βρει τους Γερμανούς και οι Γερμανοί είχαν βρει στο πρόσωπό του τον ηγέτη που αναζητούσαν και στον οποίο είχαν εναποθέσει όλες τους τις ελπίδες για ένα ασφαλέστερο αύριο.
Αυτήν ακριβώς την αμφίδρομη σχέση παρουσιάζει το Ιστορικό Μουσείο του Βερολίνου από τις 14 Οκτωβρίου μέχρι τις 6 Φεβρουαρίου στην έκθεση με τον πολύ απλό τίτλο «Ο Χίτλερ και οι Γερμανοί» και τον ίσως σημαντικότερο υπότιτλο «Η φυλετική κοινότητα και τα εγκλήματα». Μια έκθεση, η οποία την πρώτη μόνο εβδομάδα που ξεκίνησε συγκέντρωσε 25.000 επισκέπτες, έχει μέσο όρο αναμονής στην ουρά μισή ώρα και συγκεντρώνει το παγκόσμιο ενδιαφέρον των ΜΜΕ που φθάνει από το ΑRTE μέχρι το Αλ Τζαζίρα και την ιρανική τηλεόραση. Οπως μας ανέφερε ο εκπρόσωπος Τύπου του μουσείου: «Δεν θυμάμαι ποτέ στην πολύχρονη πορεία μου τόσοι πολλοί δημοσιογράφοι να έχουν εκδηλώσει τέτοιο ενδιαφέρον για μια έκθεση του Ιστορικού Μουσείου». Ο Τύπος στη Γερμανία είναι διχασμένος ανάμεσα σε κολακευτικά σχόλια που κάνουν λόγο για μια νέα προσέγγιση, αλλά και απαξιωτικά που μιλούν για αναμασήματα που δεν έχουν να προσφέρουν τίποτα. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η ενασχόληση των γερμανικών ΜΜΕ με το θέμα υπήρξε τεράστια.
Ακόμα και ο δρ Ντίντερ Φορστέερ, υπεύθυνος των συλλογών του μουσείου, μιλώντας στην «Κ», εξέφρασε την έκπληξή του για την τόσο μεγάλη προσέλευση του κόσμου και το απίστευτο ενδιαφέρον. Στην παρατήρησή μας ότι σε μια έκθεση για τον Χίτλερ η επιτυχία είναι σχεδόν προγραμματισμένη, μας ανταπαντά «πως έχουν γραφτεί πέντε χιλιόμετρα βιβλία για τον Χίτλερ και έχει παρουσιαστεί κάθε πτυχή. Ο Χίτλερ και το Κόμμα, η Βέρμαχτ, το Ολοκαύτωμα, τα SS ακόμα και ο Χίτλερ και οι γυναίκες».
Το καινούργιο λοιπόν στοιχείο, όπως ακούραστα επαναλαμβάνουν σε κάθε κατεύθυνση, οι επιμελητές - ιστορικοί Χανς Ούλριχ Τάμερ και Σιμόνε Ερπελ καθώς και οι υπεύθυνοι του μουσείου είναι ότι για πρώτη φορά παρουσιάζεται η σχέση των Γερμανών με τον Χίτλερ και ο Φύρερ μπαίνει στο επίκεντρο με αυτόν τον τρόπο. Οποιος πάντως περιμένει να δει την πένα του Αδόλφου, τα γυαλιά του ή τη στολή του, θα απογοητευθεί.
Στα 1.000 περίπου τ. μ. της έκθεσης παρουσιάζονται 600 αντικείμενα και 400 φωτογραφίες και αφίσες. Γράμματα στον Φύρερ, στολές, παιχνίδια για παιδιά, ραδιόφωνα, αφίσες, ταινίες με πύρινους λόγους του αρχηγού, αλλά και ντοκουμέντα από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης απαρτίζουν την έκθεση. Αξίζει να αναφερθεί η αρχιτεκτονική μελέτη του Κλάους Γιούργκεν Ζένμπαχ, ο οποίος χωρίζει τις ενότητες με έντονα χρώματα, μοβ, πορτοκαλί, γκρι, μπορντό, κάνοντας τον χώρο μοντέρνο, σημερινό και προσδίδοντας στο θέμα μια απόσταση. Η απόσταση και όχι η προσωποποίηση ήταν το ζητούμενο των διοργανωτών, οι οποίοι έτρεμαν στην ιδέα μήπως προσελκύσουν αμετανόητους νοσταλγούς του παρελθόντος.
Η σχέση του με τον λαόΤα περισσότερα έγγραφα είναι φωτοτυπίες. Ακόμα και η ταυτότητα του Φύρερ. Δεν υπάρχουν χειρόγραφα του ηγέτη, δεν υπάρχουν μνημειώδη πορτρέτα του. Ολα κρατούνται σε μια μικρή κλίμακα. Το ζητούμενο είναι να φανεί η σχέση του Χίτλερ με τον λαό. Η αναρρίχησή του στην εξουσία δεν ήταν αποτέλεσμα μόνο μιας «χαρισματικής προσωπικότητας» από την οποία παρασύρθηκαν οι Γερμανοί. «Ο χαρισματικός ηγέτης» ήταν ένας δεινός ρήτορας αλλά και μια καλά μελετημένη εικόνα από έναν άρτιο μηχανισμό προπαγάνδας στον οποίο συμμετείχε ο περιούσιος λαός. Οσο λογικό και απλό και αν ακούγεται, οι Γερμανοί είχαν τακτοποιήσει πολύ ωραία στο μυαλό τους μετά τον πόλεμο πως τελικά ο λαμπρός ηγέτης δεν ήταν παρά ένας ανίκανος, ο οποίος μαζί με τους έμπιστούς του έφταιγε για τα δεινά τους. Τα γράμματα λατρείας και πίστης στον Χίτλερ, οι φωτογραφίες του πλήθους που στριμώχνεται για να τον χαιρετήσει στα γενέθλιά του, η αγόγγυστη προσφορά και συμμετοχή στο Κόμμα, δεν είναι όμως παρά ο γερμανικός λαός που του έδωσε τη θέση την οποία, με τρόπο αρπαχτικό και προωθώντας έναν καλοστημένο μηχανισμό τρομοκρατίας, κατάφερε να πάρει. Οι λαοί δεν είναι άμοιροι ευθυνών όσο και αν αρέσκονται να τις ξεχνούν.
Τη Γερμανία και τους Γερμανούς δεν έπαψε ποτέ μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο να τους απασχολεί το θέμα. Στην τελευταία ενότητα της έκθεσης παρουσιάζονται ταινίες, ντοκιμαντέρ, καρικατούρες και 46 εξώφυλλα του περιοδικού Spiegel από το 1964 μέχρι το 2009 που είχαν ως αντικείμενο τον Χίτλερ και διάφορες πτυχές. Η δίκη της Νυρεμβέργης που καταδίκασε τους πρωταίτιους αλλά και οι εκατοντάδες άλλες δίκες και οι αμνηστεύσεις έφεραν μια σχετική ισορροπία. Το σκάλισμα του παρελθόντος δεν σταμάτησε ποτέ.
Οι διπλωμάτες γνώριζανΜόλις αυτές τις ημέρες έγινε γνωστό από μια ανεξάρτητη ομάδα ιστορικών ότι το γερμανικό υπουργείο Εξωτερικών και οι διπλωμάτες γνώριζαν από το 1933 μέχρι το τέλος του πολέμου τα πάντα. Γνώριζαν για την τρομοκρατία, για τις διώξεις των Εβραίων και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Πολλοί διπλωμάτες και μετά το τέλος του πολέμου προσπάθησαν να αποσιωπήσουν ή να παραποιήσουν στοιχεία σχετικά με το Ολοκαύτωμα. Την εντολή της ιστορικής έρευνας είχε δώσει ο πρώην υπ. Εξωτερικών Γιόσκα Φίσερ. Το 1949 το 50% των Γερμανών συνέχιζε να βρίσκει καλό τον Εθνικοσοσιαλισμό, αλλά λάθος τον τρόπο που εφαρμόστηκε.
Για κανένα λαό πάντως δεν είναι εύκολη κληρονομιά 50 εκατομμύρια νεκροί. Ομως δεν ήταν μόνο η γοητεία και η ικανότητα του Χίτλερ να παρασύρει και να πλανά τα πλήθη που οδήγησε στην καταστροφή αλλά και η επιθυμία των Γερμανών να γοητευθούν. Αυτή η νέα ματιά κάνει ξεχωριστή και πολύ ενδιαφέρουσα την έκθεση στο Ιστορικό Μουσείο του Βερολίνου.
Το ήσυχο αγόρι της γλυκιάς ΚλάραςΤα άθλια παιδικά του χρόνια δεν αρκούν από μόνα τους να εξηγήσουν τη σκληρότητα του χαρακτήρα του και κατ’ επέκταση τη σκληρότητα που επέδειξε στην εξουσία. Γεννήθηκε το 1889 στο Μπραουνάου στην Αυστρία, κοντά στα βαυαρικά σύνορα. Ο πατέρας του ήταν ένας τυραννικός μέθυσος που τον κακοποιούσε αλύπητα. Μια φορά τον ξυλοκόπησε τόσο πολύ που η μητέρα του νόμιζε πως πέθανε. Με τη μητέρα του είχε μια σχέση λατρείας και γι’ αυτό αργότερα καθιέρωσε την «Ημέρα της Μητέρας».
Στα 14 του έχασε τον πατέρα του και λίγα χρόνια αργότερα τη μητέρα του από καρκίνο. Την κούραρε ένας Εβραίος γιατρός ο Δρ Μπλοχ, ο οποίος αργότερα έγραφε στο ημερολόγιο του ότι «δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ πως το ήσυχο αγόρι της γλυκιάς Κλάρας Χίτλερ, έκανε αυτά τα πράγματα». Ο γιατρός τότε εννοούσε “το πραξικόπημα της μπιραρίας”,, όπως ονομάστηκε, το 1923 στη Βαυαρία. Το πραξικόπημα έκανε ο Χίτλερ με το κόμμα του στο Μόναχο, όταν έχοντας πάρει μια μικρή κληρονομιά στα 22 του χρόνια πήγε στην αγαπημένη του πόλη. Πού να φανταζόταν ο αγαθός Εβραίος γιατρός τι θα ακολουθούσε.
Ο αντισημιτισμός του Χίτλερ εμφανίστηκε αργότερα όταν έπρεπε να εξυπηρετήσει τους πολιτικούς του σκοπούς και να βρει αποδιοπομπαίο τράγο για τα δεινά που υπέστη η Γερμανία μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τους σκληρούς όρους των αποζημιώσεων που προέκυπταν για τη χώρα από τη Συνθήκη των Βερσαλλιών. Οι πύρινοι λόγοι του έδιναν κουράγιο στους εξαθλιωμένους οικονομικά Γερμανούς που με το κραχ του 1929 είδαν τα πάντα να χάνονται. Ο Εθνικοσοσιαλισμός πούλησε ελπίδα και ο Χίτλερ με τις παροχές στο λαό κατάφερε να τον κερδίσει. Φιλμάκια με χαρούμενους Γερμανούς να χορεύουν, γυναίκες να σπουδάζουν και να εργάζονται για να συνεισφέρουν στον κοινό αγώνα, αλλά και οικογένειες να κάνουν διακοπές, παρουσιάζουν μια ευημερούσα κοινωνία. Μια κοινωνία όμως που ζούσε από δανεικά, από τη ρευστοποίηση των περιουσιών των Εβραίων και φυσικά από τις χώρες που κατείχαν και καταλήστευαν.
Ο μηχανισμός προπαγάνδας όμως είναι καλοστημένος και λειτουργεί. Ξεκινάει κιόλας από την παιδική ηλικία. Τα παιδάκια μπορούν να παίζουν με στρατιωτάκια που είναι στον πόλεμο με τα κανόνια και τα όπλα τους, τον Φύρερ σε διάφορες πόζες ακόμα και κουκλοθέατρο αναλόγου περιεχομένου έχει προβλεφθεί. Βιβλία, φυλλάδια, αφίσες με περιεχόμενο όπως «ο Φύρερ έχει πάντα δίκιο», προωθούν την ιδεολογία του κόμματος. «Ο Αγών μου» το περιβόητο βιβλίο του Χίτλερ παρουσιάζεται σε προθήκη μαζί με άλλη έκδοσή του σε σύστημα Μπράιγ για τυφλούς. Ολοι πρέπει να έχουν πρόσβαση στις σοφίες του αρχηγού. Αργότερα, βέβαια, πέταξαν στον Καιάδα τα άτομα με αναπηρίες. Μια φωτοτυπία με μια εντολή του Χίτλερ να «λυτρώνονται» τα άτομα με ανίατες ασθένειες αποδεικνύει και στα χαρτιά την πολιτική που ακολουθούσε.
Σημαντικό είναι όμως καταρχάς να έχουν όλοι το αίσθημα της «φυλετικής κοινότητας» και του κοινού αγώνα. Ο ρόλος της γυναίκας αναβαθμίζεται. Η γυναίκα δεν αποφασίζει αλλά επιστρατεύεται να συνεισφέρει και αυτή με τον τρόπο της. Εναν ολόκληρο χρόνο ύφαινε η ένωση γυναικών της Ευαγγελικής Εκκλησίας στο Ρότενμπουργκ από κοινού με την Ενωση Γυναικών του Εθνοσοσιαλιστικού Κόμματος ένα χαλί 8 τ. μ. με σβάστικες και στρατιώτες που παρουσιάζεται σε μια προθήκη. Μέχρι το 1945, το χαλί αυτό κρεμόταν στο ιερό της Εκκλησίας του Αγίου Ιακώβου.
Με φίλους ΕβραίουςΟ Χίτλερ είχε πολλούς φίλους Εβραίους. Στη Βιέννη όπου κατέφυγε στα 17 ήταν πάντα άνεργος, άστεγος, ρακένδυτος και έτρωγε στα συσσίτια που διοργάνωναν κυρίως πλούσιοι Εβραίοι. Κατάφερε να βελτιώσει κάπως την οικονομική του θέση πουλώντας καρτ ποστάλ που ζωγράφιζε. Απορρίφθηκε δύο φορές από τη Σχολή Καλών Τεχνών, όπως όμως οι περισσότεροι που έδιναν εξετάσεις. Στην έκθεση παρουσιάζονται τρεις αναπαραγωγές από ακουαρέλες που ζωγράφισε λίγο μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αθώες αποτυπώσεις αγροκτημάτων, οι οποίες δεν πρόδιδαν την αγριότητα του χαρακτήρα του. Στην έκθεση στο Ιστορικό Μουσείο του Βερολίνου δεν υπάρχει τίποτα από την περίοδο της ανέχειας. Ο Χίτλερ φρόντισε να σβήσει κάθε σημάδι από εκείνη την εποχή και φυσικά να αποσιωπήσει τις σχέσεις του με τους Εβραίους.
