Γιατί οι Ελληνες «ξεχνούν» τον Μεγάλο Πόλεμο;

Ενα διεθνές συνέδριο στην Αθήνα φωτίζει την «άγνωστη» για την Ελλάδα παγκόσμια σύρραξη που άλλαξε οριστικά τον χάρτη της Ευρώπης και έσπειρε τον θάνατο στις χώρες της. Μια σύρραξη που πυροδοτήθηκε πριν από εκατό χρόνια με τη δολοφονία του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου της Αυστρίας

 

Μανώλης Πιμπλής  | ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 15/05/201

Πτώματα γάλλων πεζικάριων ύστερα από μάχη στο μέτωπο της Καμπανίας, το 1918

Στις 28 Ιουνίου συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη δολοφονία του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου της Αυστρίας, διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγαρίας, από τον 20χρονο Σερβοβόσνιο Γκαβρίλο Πρίντσιπ. Το γεγονός αποτέλεσε την αφορμή της έναρξης του Α' Παγκοσμίου Πολέμου καθώς η Αυστροουγγαρία, ακριβώς έναν μήνα μετά και αφού είχε προηγηθεί ένα τελεσίγραφο για τους τύπους, κήρυξε τον πόλεμο στη Σερβία. Σε ελάχιστο χρόνο κινητοποιήθηκαν Ρώσοι και Γάλλοι στο πλευρό των Σέρβων, κατόπιν οι Γερμανοί στο πλευρό της Αυστροουγγαρίας, για να εμπλακούν εντέλει όλες οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής.

Στην Ελλάδα ασχολούμαστε πολύ με τον επόμενο Παγκόσμιο Πόλεμο αφήνοντας στο ημίφως τον πρώτο, ο οποίος όμως είχε τεράστιες συνέπειες στην πορεία της χώρας στον 20ό αιώνα. Είναι χαρακτηριστικό ότι αντίθετα με τα γεγονότα της Κατοχής και του Εμφυλίου που προσελκύουν πολλούς νέους ιστορικούς, οι οποίοι εμπλουτίζουν συνεχώς τη σχετική έρευνα, με τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ελάχιστοι έλληνες ιστορικοί έχουν ασχοληθεί συστηματικά στο παρελθόν και ακόμη λιγότεροι ασχολούνται τώρα. Αντίθετα λοιπόν με αυτό που συμβαίνει στην υπόλοιπη Ευρώπη, όπου ο πόλεμος αυτός έχει αφήσει ιδιαίτερα τραυματικές μνήμες, για τους Ελληνες είναι σε μεγάλο βαθμό ένας «άγνωστος και ξεχασμένος πόλεμος». Οπότε αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον το γεγονός ότι αύριο πραγματοποιείται, για πρώτη φορά στην Αθήνα, ένα διεθνές συνέδριο για το θέμα.

Το συνέδριο συνδιοργανώνεται από το Πανεπιστήμιο Πατρών, τη Γαλλική Σχολή της Αθήνας και το ερευνητικό κέντρο IRICE του Πανεπιστημίου Paris-Sorbonne (Paris IV) σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Γκαίτε της Αθήνας και έχει τίτλο «100 χρόνια μετά: Η μνήμη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου». Το κοινό θα έχει την ευκαιρία να ακούσει από κοντά κάποιους από τους πλέον ειδικούς διεθνώς στο αντικείμενο, όπως ο Γάλλος Ζορζ-Ανρί Σουτού (από το Πανεπιστήμιο Paris IV) και ο Αμερικανός Τζέι Γουίντερ του Yale University, που θα είναι και οι κεντρικοί ομιλητές.

ΤΑ ΑΛΛΑΞΕ ΟΛΑ. «Η φετινή επέτειος έχει προκαλέσει ένα πλήθος εκδηλώσεων και αφιερωμάτων σε πολλές ευρωπαϊκές (και όχι μόνο) χώρες» λέει στα «ΝΕΑ» η Ελλη Λεμονίδου, επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Πατρών, από τους ελάχιστους έλληνες ιστορικούς με διδακτορικό στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία έχει βαρύνοντα ρόλο στη διοργάνωση του συνεδρίου. «Ενας λόγος είναι ότι ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος άλλαξε οριστικά τον ευρωπαϊκό χάρτη με την κατάρρευση των αυτοκρατοριών και την περαιτέρω ολοκλήρωση της διαμόρφωσης των εθνικών κρατών. Ενας δεύτερος λόγος είναι ότι το γεγονός αυτό άλλαξε οριστικά τον τρόπο διεξαγωγής και αντίληψης του πολέμου, ακόμα και τη λειτουργία της μνήμης σε σχέση με αυτόν. Ακόμα και μέσα σε κάθε κράτος χωριστά, η μνήμη αυτού του γεγονότος λειτουργεί με τρόπο κάθε άλλο παρά μονοσήμαντο».

Για την Ελλάδα, «η περίοδος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου χαρακτηρίζεται ως μια από τις πλέον τραυματικές στη νεότερη ελληνική ιστορία» συνεχίζει. «Με άξονα τη στάση της Ελλάδας στον πόλεμο εκτυλίχθηκε μια σειρά από τραγικά γεγονότα, στον πυρήνα των οποίων βρέθηκε ο Εθνικός Διχασμός (ουσιαστικά, ο πρώτος ελληνικός εμφύλιος του 20ού αιώνα). Από τον Οκτώβριο του 1915 οι δυνάμεις της Αντάντ αποβιβάζονταν σε ελληνικά εδάφη, παραβιάζοντας ουσιαστικά την ουδετερότητα της χώρας, ενώ το καλοκαίρι του 1916 οι Γερμανοβούλγαροι εισέβαλαν στην Ανατολική Μακεδονία. Ως αντίδραση στην τελευταία αυτή εξέλιξη δημιουργήθηκε το κίνημα της Εθνικής Αμυνας στη Θεσσαλονίκη και λίγο αργότερα η Προσωρινή Κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου στην ίδια πόλη, με τη δημιουργία της οποίας οριστικοποιήθηκε ο Διχασμός. Στη συνέχεια η Αθήνα έζησε τα αιματηρά Νοεμβριανά του 1916, ενώ ο ναυτικός αποκλεισμός που ακολούθησε από την πλευρά των Συμμάχων προκάλεσε πείνα και κακουχίες στον πληθυσμό. Οι στάσεις και οι επιλογές των προσώπων εκείνη την περίοδο έμελλε να σημαδέψουν ποικιλοτρόπως την ιστορία της χώρας τουλάχιστον για μια εικοσαετία, ίσως και για περισσότερο ακόμα». Η πρόσληψη όμως αυτών των γεγονότων δεν φαίνεται να είναι ανάλογη της σοβαρότητάς τους.

ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ. «Η αλήθεια είναι πως, δυστυχώς, ένα μεγάλο μέρος των Ελλήνων γνωρίζει ελάχιστα για τον Μεγάλο Πόλεμο τόσο στην ευρωπαϊκή όσο και στην ελληνική του διάσταση» λέει η Ελλη Λεμονίδου. «Είναι σίγουρα μια κατάσταση λυπηρή, αν αναλογιστεί κανείς την πολύ μεγάλη σημασία του γεγονότος στην οποία μόλις αναφέρθηκα. Οι λόγοι για αυτή την υποβάθμιση είναι πολλοί, ίσως η πιο εύστοχη εξήγηση που έχει δοθεί είναι ότι οι Ελληνες ποτέ δεν αντιμετώπισαν τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ως ένα ξεχωριστό γεγονός στην ιστορία τους, αλλά ως ένα στάδιο μόνο (και μάλιστα όχι το πιο καθοριστικό) στη μακρά δεκαετία που ξεκίνησε με τον θρίαμβο των Βαλκανικών Πολέμων και τελείωσε με τον όλεθρο της Μικρασιατικής Καταστροφής. Παράλληλα, τα τραγικά γεγονότα της δεκαετίας του 1940 είχαν τόσο καταλυτική δυναμική, ώστε να απωθήσουν ουσιαστικά από το προσκήνιο της μνήμης τις τραυματικές μνήμες της περιόδου 1914-1918».

Στο πλαίσιο του συνεδρίου και μέσα από τη μελέτη των διαφορετικών παραδειγμάτων θα φανεί «πόσο σύνθετη και πολύπλοκη μπορεί να είναι η μνήμη ενός τόσο σημαντικού γεγονότος, πώς αυτή μεταβάλλεται με το πέρασμα των ετών, πώς διαφοροποιείται ανάλογα με τις ειδικότερες συνθήκες κάθε χώρας και πώς τελικά νοηματοδοτείται στις ημέρες μας».

Πέρα από τους Σουτού και Γουίντερ, το ελληνικό κοινό θα έχει την ευκαιρία να ακούσει από κοντά μερικούς ακόμη σημαντικούς ξένους επιστήμονες που θα αναλύσουν ειδικότερα θέματα που αφορούν τη μνήμη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου σε συγκεκριμένες χώρες: Φρεντερίκ Γκελτόν (Γαλλία), Φλορίν Τουρκάνου (Ρουμανία), Γκεόργκι Πέεβ (Βουλγαρία), Ντούσαν Μπατάκοβιτς (Σερβία), Νιλς Λεφελμπάιν (Γερμανία), Ουίλιαμ Φίλποτ (Ηνωμένο Βασίλειο) και Νικόλα Λαμπάνκα (Ιταλία). Οσο για την ίδια την Ελλη Λεμονίδου, θα αναπτύξει ακριβώς το ελληνικό ζητούμενο: «Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος των Ελλήνων: Ενας πόλεμος "άγνωστος" και ξεχασμένος».

Ενα Ζέπελιν στη Θεσσαλονίκη
Από το 1915 η Θεσσαλονίκη είχε μπει στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, με την απόβαση των στρατευμάτων της Αντάντ, αν και η Ελλάδα ήταν ακόμη ουδέτερη. Εκείνη τη χρονιά καταρρίφθηκε ένα γερμανικό στρατιωτικό Ζέπελιν στην κοιλάδα του Αξιού. Στη φωτογραφία, οι συμμαχικές δυνάμεις το έχουν μεταφέρει στην περιοχή του Λευκού Πύργου και το συναρμολογούν για να το παρουσιάσουν στους Θεσσαλονικείς.


«Πρωταρχική» τραγωδία
«Είναι πολλοί αυτοί που αποδίδουν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο τον ρόλο της “πρωταρχικής” τραγωδίας του 20ού αιώνα», επισημαίνει η επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Πατρών, Ελλη Λεμονίδου. «Ακόμα κι αν διαφωνήσουμε με αυτήν την άποψη, δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε το σοκ που προκάλεσε στις ευρωπαϊκές κοινωνίες η μαζικότητα του θανάτου, ούτε να αμφισβητήσουμε τη στενή σχέση που είχαν οι συνέπειες αυτού του πολέμου με τα ακόμα φονικότερα γεγονότα που θα ακολουθούσαν ύστερα από μόλις δύο δεκαετίες».

 Bλ. http://www.tanea.gr/news/greece/article/5120375/giati-oi-ellhnes-ksexnoyn-ton-megalo-polemo/

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Πρίντσιπ, όπως Μπιν Λάντεν!